فک خزری یکی از خاص ترین پستانداران دریایی جهان است که تنها در پهنه آبی مازندران زندگی می کند و حضورش ارزش اکولوژیک چشمگیری برای منطقه دارد. این گونه که سال هاست با چالش های محیطی و انسانی روبه روست، توجه بسیاری از دوستداران طبیعت را به خود جلب کرده و به یکی از جذاب ترین موضوعات گردشگری طبیعی شمال کشور تبدیل شده است.
فک خزری؛ میراث زنده دریای مازندران
این گونه دریایی که گاهی با نام فک ایرانی نیز شناخته می شود، تنها پستاندار بومی دریای خزر است و در کشورهای هم مرز این حوضه آبی زندگی می کند. طول بدن نمونه های بالغ تا حدود ۱.۸ متر رشد می کند و وزنشان به ۸۶ کیلوگرم می رسد و همین مشخصات بدنی آن ها را به شناگرانی چابک تبدیل کرده است. عمر طولانی و رفتارهای منحصر به فردشان باعث شده حضورشان برای پژوهشگران اهمیت ویژه ای داشته باشد.
تغذیه و عادات شنا
رژیم غذایی این جانور بیشتر از ماهی کیلکا تشکیل می شود و گاهی سخت پوستان نیز بخش کوچکی از خوراک آن را تشکیل می دهند. هنگام شکار می توانند تا عمق ۵۰ متر پایین بروند و پس از مدتی کوتاه دوباره به سطح برگردند تا نفس گیری کنند. بدن انعطاف پذیر و توانایی ماندن بیشتر در عمق، کمک می کند تا بدون اتلاف انرژی به جست وجوی غذا بپردازند.
ویژگی های ظاهری و تک همسری
گونه خزری در گروه فک های بدون گوش قرار می گیرد و ظاهر ساده و دوست داشتنی آن ها باعث شده شناختشان آسان باشد. نکته جالب درباره این جانوران، تک همسر بودنشان است که در میان پستانداران دریایی رفتاری کمیاب محسوب می شود. در فصل جفت گیری، رفتاری اجتماعی تر دارند و این دوره از اواخر زمستان تا نیمه بهار ادامه دارد.
زادآوری و تولد
پس از جفت گیری حدود ۱۱ ماه زمان لازم است تا توله به دنیا بیاید و بیشتر زایمان ها در بخش های یخی شمال خزر انجام می شود. بچه ها با پرزی سفید و وزنی حدود ۵ کیلوگرم متولد می شوند و تا یک ماه زیر مراقبت مادر می مانند. زمانی که پوشش بدن آن ها تغییر می کند و یخ ها آب می شود، نخستین تجربه ورودشان به آب رقم می خورد.
زیستگاه های مشاهده فک خزری در ایران
گیلان، مازندران و گلستان مهم ترین مناطقی هستند که می توان شانس دیدن این جانور را داشت. در گذشته تعداد کمی در پارک ملی بوجاق دیده می شد اما امروز بیشترین جمعیت ایران در میانکاله و آشوراده زندگی می کنند. این مناطق محیطی آرام برای استراحت و تغذیه فراهم می کنند و به همین دلیل در فصول سرد سال، حضورشان بیشتر دیده می شود.
فصل مناسب مشاهده
این گونه دریایی مهاجر است و بسته به دمای آب و چرخه زندگی، محل حضورش تغییر می کند. در نیمه سرد سال از مهر تا فروردین بیشتر در نواحی جنوبی خزر دیده می شود، اما با گرم شدن آب، مسیرشان به سمت مناطق شمالی تغییر می کند. از آنجا که حیواناتی منزوی هستند، ارتباط زیادی با انسان برقرار نمی کنند و در برخوردهای نزدیک اغلب رفتاری محتاطانه دارند.
وضعیت نگران کننده جمعیت
سال هاست که جمعیت فک های خزری روندی کاهشی داشته و طبق گزارش IUCN در رده در معرض خطر قرار گرفته اند. رخدادهایی مانند مرگ دسته جمعی صدها فرد در روسیه و کاهش مهاجرت به ایران نمونه هایی از تهدیدهای پیش روی این گونه است. در اوایل قرن گذشته جمعیتشان به بیش از یک ونیم میلیون قلاده می رسید اما امروز کمتر از ۷۰ هزار فرد باقی مانده و این وضعیت زنگ خطری جدی برای اکوسیستم خزر محسوب می شود.
نقش اکولوژیک
حضور این گونه تعادل غذایی دریا را حفظ می کند و حتی فضولاتشان به عنوان منبع تغذیه دیگر آبزیان اهمیت دارد. نابودی این حیوان تنها به معنای از دست دادن یک گونه نیست، بلکه زنجیره ای از تخریب ها را در اکوسیستم خزر به دنبال خواهد داشت.
عوامل تهدیدکننده
بخش زیادی از مشکلاتی که این جانور با آن روبه روست، نتیجه فعالیت های انسانی است. زباله های رها شده در ساحل و دریا، تورهای فرسوده و شکار غیرقانونی بخش زیادی از تلفات را رقم می زنند. آلودگی های نفتی، ورود پساب های صنعتی و مواد رادیواکتیو نیز سلامت بدنشان را تهدید می کند. از سوی دیگر تغییرات اقلیمی و افزایش شانه دار مهاجم تعادل غذایی خزر را برهم زده و فشار مضاعفی بر این گونه وارد کرده است.
تلاش ها برای حفاظت
در ایران و چند کشور حوزه خزر، برنامه هایی برای کاهش خطرات و مراقبت از این گونه اجرا شده است. آگاهی رسانی عمومی، بهبود قوانین صید و ایجاد مراکز درمانی از جمله این اقدامات است و بخشی از آن با همکاری نهادهای بین المللی دنبال می شود.
لنی هارت؛ چهره ای تاثیرگذار در نجات فک ایرانی
نام دکتر لنی هارت، دامپزشک دلسوز هلندی، با این گونه عجین شده است. او بیش از نیم قرن برای نجات این جانور تلاش کرده و نقش مهمی در تاسیس مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری در ایران داشته است. بخش زیادی از فعالیت های حفاظتی از طریق او و خیرین تأمین مالی شده و جایگاهش میان فعالان محیط زیست مثال زدنی است.
گردشگری مسئولانه و مشاهده فک خزری
تورهای طبیعت گردی شمال، فرصتی کم نظیر برای علاقه مندان فراهم می کند تا این گونه ارزشمند را در محیط طبیعی اش مشاهده کنند. رعایت فاصله، ایجاد آرامش و پرهیز از مزاحمت، مهم ترین اصول گردشگری مسئولانه در این بخش است. انتخاب تورهای معتبر کمک می کند تجربه ای ایمن و سازگار با محیط زیست داشته باشید.
نتیجه گیری
فک خزری بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ و اکوسیستم دریای مازندران است و بقای آن به همکاری کشورهای منطقه و آگاهی مردم وابسته است. گسترش گردشگری مسئولانه، کاهش آلودگی ها و حمایت از مراکز حفاظتی می تواند مسیر آینده این گونه ارزشمند را روشن تر کند. همراهی با مجموعه معتبر گردشگری طلا گشت فرصتی مناسب برای مشاهده این میراث طبیعی و همچنین کمک غیرمستقیم به حفظ آن فراهم می آورد.
۰ نظر