تاریخ ایران باستان پر از رازهایی است که هر کشف تازه، بخشی از آن را روشن تر می کند. با وجود آثار باشکوه در پارسه، هنوز بخش هایی از دوران هخامنشیان در هاله ای از ابهام قرار دارد. از میان تمام پادشاهان این سلسله، دوره فرمانروایی کوروش بیش از همه با کمبود اسناد روبه روست. به همین دلیل هر اثر جدیدی که از آن دوران پیدا می شود، ارزش علمی و فرهنگی فراوانی دارد. کشف دروازه کوروش در نزدیکی تخت جمشید یکی از همین یافته ها در طلا گشت است که نه فقط باستان شناسان ایرانی، بلکه جامعه جهانی را نیز شگفت زده کرد.
دروازه کوروش؛ گمشده ای از دل تاریخ
تل آجری در حاشیه شمال غربی تختگاه پارسه، سال ها فقط تپه ای تاریخی به نظر می رسید. اما کاوش های مشترک ایران و ایتالیا تصویری کاملاً متفاوت ارائه کرد. در دل این محوطه، دروازه ای عظیم آشکار شد که ابعاد ۳۰ در ۴۰ متر و ارتفاعی حدود ۱۲ متر داشته و به عنوان ورودی باشکوه یک پردیس سلطنتی شناخته می شود.
این بنا با گذشت بیش از دو هزار سال، همچنان ساختاری قابل شناسایی دارد و اهمیتش تنها در بزرگی آن نیست، بلکه در اشارات مستقیمش به دوره آغازین حکومت هخامنشی است. باستان شناسان در همان مراحل نخست دریافتند که این دروازه از نمونه های مشابه میان رودان، به خصوص بابل، الگو گرفته و همین موضوع، مسیر تحقیقات را وارد فصلی تازه کرد.
باستان شناسان از دل خاک چه یافته اند؟
کشف این سازه نتیجه ده فصل کاوش فشرده بین سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ بود. تیم مشترک ایرانی–ایتالیایی با هدایت علیرضا چاوردی و پی یر فرانچسکو کالیری موفق شد پلان کامل یک دروازه تشریفاتی را آشکار کند. در مرکز بنا، کریدوری قرار داشته که به اتاقی مستطیلی شکل منتهی می شده. این اتاق چهار سکوی نشیمن داشته که احتمالاً برای استقرار مقام های تشریفاتی یا نگهبانان ویژه ساخته شده بوده است.
راهروی مرکزی از دو سو به محوطه پردیس سلطنتی باز می شده و این موضوع نشان می دهد که دروازه، بخشی از مجموعه ای وسیع تر و منظم بوده است. معماری بنا خشتی بوده اما نمای آن با آجرهای رنگی تزئین شده، به گونه ای که آذین بندی ها همچنان با اندکی بازسازی قابل تشخیص اند.
تزئینات، کتیبه ها و روایت های پنهان
شاید جذاب ترین بخش این بنا، تزئینات آن باشد. بخش پایینی دیوارها با طرح گل لوتوس آراسته شده و بدنه اصلی دیوارها پنل هایی از حیوانات اسطوره ای و نمادهای مقدس را به تصویر می کشد. این موتیف ها شباهت چشم گیری با هنر بابل و شوش دارند و نشان می دهند که سازندگان از سبک های رایج دنیای باستان الهام گرفته اند.
کتیبه های بابلی و ایلامی که در اتاق مرکزی یافته شد، اهمیت علمی دروازه را چند برابر کرد. این کتیبه ها اطلاعات مستقیمی درباره دوره ساخت و کاربری بنا ارائه می دهند و نقش مهمی در بازسازی روایت تاریخی این دوران ایفا می کنند. نگارش این کتیبه ها به خط بابلی، نشانه ای روشن از ارتباط فرهنگی میان پارسه و شهرهای میان رودان است.
چرا این دروازه شگفت انگیز است؟
تحلیل های انجام شده توسط تیم باستان شناسی نشان داد که این بنا پس از سال ۵۳۹ پیش از میلاد ساخته شده است؛ دوره ای که کوروش بابل را فتح کرده بود. برخی شواهد حاکی از آن است که ساخت این دروازه به افتخار آن پیروزی بزرگ انجام شده و نماد ارتباط فرهنگی و مذهبی میان دو جهان بوده است.
در همین زمان، کمبوجیه، فرزند کوروش، به عنوان فرماندار بابل فعالیت می کرد و بعد از چند سال، به پادشاهی ایران رسید. برخی پژوهشگران معتقدند علاقه کمبوجیه به معماری بابلی باعث شده سبک ساخت وساز در پارسه به این سمت گرایش داشته باشد. گفته می شود این دروازه حتی پیش از ساخت تخت جمشید و برای کاخ فیروزی ساخته شده است.
پیوند میان پارسه، شوش و بابل
این دروازه نه تنها ارتباط فرهنگی پارسه با میان رودان را نشان می دهد، بلکه تصویری روشن از تنوع هنری دوران هخامنشی ارائه می کند. موتیف های یافت شده، ترکیبی از سبک های ایلامی، بابلی و ایرانی اند و بیانگر جهانی بودن هنر در آن دوره می باشند.
هم زیستی این عناصر نشان می دهد که امپراتوری هخامنشی، نه فقط از طریق قدرت نظامی، بلکه به واسطه جذب فرهنگ ها و هنرهای مختلف، به اقتدار رسیده است. وجود این عناصر در یک سازه تشریفاتی، پیام آشکاری درباره اهمیت نمادین آن دارد.
شرایط بازدید و برنامه تبدیل محوطه به سایت–موزه
پروژه کاوش تل آجری تا پایان سال ۱۳۹۹ ادامه یافت و هم اکنون مراحل آماده سازی برای تبدیل این محوطه به یک سایت–موزه تخصصی در جریان است. پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با همکاری موسسه ایتالیایی ایزمئو، تمهیداتی برای حفاظت از سازه های خشتی و آجرهای لعاب دار فراهم کرده و هدف این است که بازدیدکنندگان بتوانند این اثر کم نظیر را از نزدیک ببینند.
به گفته حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، این محوطه می تواند درک تازه ای از گستره شهری پارسه ارائه دهد. تبدیل تل آجری به یک سایت–موزه، فرصت تازه ای برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می کند تا پیش از ورود به تخت جمشید، با یکی از کهن ترین لایه های معماری هخامنشی آشنا شوند.
اهمیت جهانی دروازه کوروش
این کشف فقط یک یافته معماری نیست؛ بلکه قطعه ای مهم از پازل تاریخ دوران آغازین هخامنشیان است. اطلاعات مرتبط با دوره کوروش و کمبوجیه پیش تر محدود بود و این سازه، شواهد تازه ای درباره ساخت وسازهای سلطنتی در سال های اولیه حکومت آنان ارائه می دهد.
تل آجری اکنون به عنوان یکی از ارزشمندترین محوطه های اکتشافی ایران شناخته می شود. شباهت های چشم گیر آن با معماری بابل و شوش، این اثر را در ردیف نمونه های کلیدی برای شناخت تبادلات فرهنگی دنیای باستان قرار می دهد. با پیشرفت پژوهش ها، امید می رود تصویر کامل تری از شکل گیری نخستین پایتخت های هخامنشی به دست آید.
نتیجه گیری
دروازه کوروش سندی است از دوره ای که تاریخ ایران در حال شکل گیری بود و شاهان آن با ترکیبی از سیاست، فرهنگ و هنر، امپراتوری بزرگی بنا کردند. این دروازه پیونددهنده میان گذشته و امروز است و هر تکه آجر آن، داستانی از تعامل تمدن ها را روایت می کند. با آماده شدن این محوطه برای بازدید، گردشگران می توانند از نزدیک بخشی از شکوه دوران هخامنشی را لمس کنند. اگر قصد سفر به تخت جمشید یا استان فارس را دارید، بازدید از این محوطه بدون شک یکی از جذاب ترین تجربه هایتان خواهد بود.
۰ نظر